ΛΟΓΩ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ

 

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΕΝΤΡΩΤΗΣ

 

ΛΟΓΩ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ

 

Όταν παρέλαβα το καλοκαίρι το δίτομο έργο του Giorgio Bassani, το μυθιστόρημα της Φεράρας, σε μετάφραση του Γιώργου Κεντρωτή, Εκδόσεις Gutenberg (σειρά: Orbis Literӕ), είχα προγραμματίσει να το διαβάσω στις διακοπές. Οι διακοπές πέρασαν όμορφα, το βιβλίο από κοντά πήγε και ήρθε, αλλά στο φως δεν βγήκε. Και όπως φάνηκε εμπράκτως μετά το διάβασμά του με συντροφιά τη γλύκα του φθινοπώρου, δεν είναι καθόλου ανάγνωσμα «παραλίας και χαβαλέ», παρότι και για παραλίες γράφει και για χαβαλέ, ιδίως των μαθητικών και φοιτητικών χρόνων. Απαιτεί πειθαρχία και συστηματικό διάβασμα, επειδή διαφορετικά οι δυο τόμοι του (1242 σελίδων), τα δύο αυτά «τούβλα», όχι μόνο θα βαραίνουν τα χέρια του αναγνώστη στο χαλαρό διάβασμα, αλλά θα του κτίσουν κυριολεκτικά τείχη και μαντρότοιχους στα μάτια και τη σκέψη που όμοιά τους ούτε στη Φεράρα δεν θα βρει κι ας είναι εκείνη γεμάτη από τέτοια.

Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα του 20ού αιώνα, παρότι το μεγαλύτερο μέρος του καλύπτει περισσότερο το πρώτο μισό. Η γεωμετρία και τα σχήματά της έχουν τον πρώτο λόγο σε όλα τα επίπεδα. Και όλα αυτά μαζί συνομιλούν μεταξύ τους και με τον συγγραφέα φυσικά, ενώ ο ίδιος είναι και ηθοποιός και σκηνοθέτης, ενώ την ίδια στιγμή αποτελεί ένα κομμάτι από τα πολυάριθμα σκηνικά, μεγάλα και μικρά, της φύσης και της ανθρώπινης δεξιοτεχνίας. Μας ξεναγεί στον πολυεπίπεδο κόσμο της Φεράρας και της ευρύτερης Ιταλίας με δεξιοτεχνία περισσή, αλλά σε πολλά σημεία με τρόπο εξαντλητικό. Ένας βέρος ιταλός πολυλογάς μιλάει για όλους και για όλα και συνάμα με τον εαυτό του για δικά του θέματα κουβαλώντας εντός του τις ξεχωριστές ιδιαιτερότητες και τοπικότητες. Έτσι προκύπτει αβίαστα ο όγκος του μυθιστορήματος, που θα μπορούσε για παράδειγμα να ήταν τρία έργα και όχι έξι, κάνοντας και πάλι άριστη δουλειά.

Και αν για τον συγγραφέα είναι εκ των ουκ άνευ όλη αυτή η «ποσότητα», τα πράγματα δυσκολεύουν για τον μεταφραστή του. Πρόκειται για έναν άθλο η μετάφρασή του στα ελληνικά αφού υπάρχουν κομμάτια που πολύ εύκολα σε σπρώχνουν να σταματήσεις την προσπάθεια. Στην περίπτωσή μας όμως, δεν υπάρχει τέτοιος κίνδυνος. Αθλητής της Γλώσσας και του Λόγου ο Γ. Κεντρωτής, με σεμνότητα και θάρρος συνάμα, σέβεται τον συγγραφέα και τον αναγνώστη προσφέροντας ποταμηδόν τέτοιους άθλους σε ποσότητα σε ποιότητα. Και δεν είναι ούτε ο πρώτος τέτοιος άθλος και ούτε πιστεύω ο τελευταίος. Και καλό θα ήταν με την ευκαιρία οι ειδικοί του λογοτεχνικού χώρου να μην ξεπερνάνε στεγνά τον μεταφραστή, απλώς με το όνομά του. Μπορεί όλοι να «βιάζονται» να πάρουν κάτι από το κύρος του συγγραφέα, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως έχουν «διαβάσει» και το έργο. Και όπως ήδη σημειώθηκε, δεν «διαβάζεται» καθόλου εύκολα, πολλώ δε μάλλον ούτε και εύκολα μεταφράζεται. Και παρεμπιπτόντως, ο Bassani τα λέει ξεκάθαρα για τη μετάφραση: «[...]το μετάφρασμά της λειτουργούσε πολύ καλά, καθ’ όσον επί του θέματος είναι πάντοτε προτιμότερη μια όμορφη απιστία από μια δουλική απομίμηση, που καταλήγει σε ασχημία» (Α΄ τόμος, σελ. 578). Και στην περίπτωση του Γ. Κεντρωτή, πρόκειται για μια ακόμα «όμορφη» κατάθεση γνώσης και ψυχής. Ομοίως και στην περίπτωση των συντελεστών της εκδοτικής σειράς του Gutenberg αποδίδονται τα εύσημα για τη διαχρονική τους προσφορά γνώσης και την κατάθεση ψυχής.

Στους δικούς μας καιρούς της λάμψης και του κρότου, μπορεί η ζωή να δείχνει γυαλιστερή και να ξεγλιστράει η ίδια, αλλά οι θηριωδίες, τα τραύματα και οι πληγές δεν μπορούν εύκολα ούτε να κρυφτούν ούτε και να ξεχαστούν. Ό,τι συνέβη στη Φεράρα συνέβη και αλλού, αλλά συμβαίνει και σήμερα στον καλπάζοντα 21ο αιώνα με άλλα μέσα και ας μη φαίνεται ξεκάθαρα μετά από τόσο γυάλισμα της ζωής. Έτσι θεριεύουν ξανά εκείνα τα «κατορθώματα ανθρωποειδών» με όλους τους τύπους και τους θεσμούς κρυπτόμενα πίσω από τις ηρωικές πράξεις και τη θυσία όσων ονειρεύτηκαν ένα καλύτερο κόσμο ελευθερίας, ισότητας και δικαιοσύνης. Αυτή είναι η προσφορά του «κινηματογραφικού» έργου του Giorgio Bassani. Να μη μένουμε μόνο στα επίκαιρα της ζωής ή/και τις διαφημίσεις της (όπως στους κινηματογράφους), αλλά να δούμε το έργο μέχρι το τέλος και να στοχαστούμε μετά τα καθημερινά μας κατορθώματα να ζούμε ως υπήκοοι προϊόντων με τη στέρεα πεποίθηση πως είμαστε πολίτες και, μάλιστα ενεργοί, μιας ζωής πλήρους εντός κραταιάς και ακμάζουσας πολιτείας. Λόγω της ημέρας λοιπόν, αλλά και κάθε μέρα, το τέρας όσο και να το μασκαρέψουμε, πάντα θα βρίσκεται μπροστά μας. Και όταν θα έχουμε χαθεί μέσα στην αέναη μασκαράτα της στέρεας λογικής, τότε θα δείξει το πραγματικό του πρόσωπο και θα είναι ένα από τα ανυποψίαστα δικά μας.