ΤΟ «ΓΚΑΓΚ» ΣΤΟΝ ΤΣΑΠΛΙΝ

 

PIER PAOLO PASOLINI

 

ΤΟ «ΓΚΑΓΚ» ΣΤΟΝ ΤΣΑΠΛΙΝ

 

Γενικῶς τὸ «γκὰγκ» εἶναι μιὰ ὑφολογικὴ διαδικασία ποὺ θέλει νὰ αὐτοματοποιήσει τὴ δράση:[1] μοιάζει, μάλιστα, λίγο στὸ προσωπεῖο τοῦ θεάτρου τέχνης ποὺ θέλει νὰ αὐτοματοποιήσει τὴν περσόνα.

Τὸ «γκὰγκ» καὶ τὸ «προσωπεῖο» κινοῦνται μεταξὺ δύο πόλων (μεταξὺ δύο πόλων διαμετρικῶς ἀντιθέτων)· ἀπὸ τὴ μιὰ μεριὰ μποροῦν νὰ φτάσουν στὸ μέγιστο τοῦ αὐτοματισμοῦ μεταμορφώνοντας τὴ δράση καὶ τὴν περσόνα σὲ κάτι τὸ ἀφηρημένο ποὺ ὑπολογίζεται ὡς στοιχεῖο μιᾶς μὴ φυσικῆς ἑρμηνείας ἢ ἀναπαράστασης· ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριά, μέσῳ τῆς ἐπιτελούμενης σύνθεσης προάγουν κατ᾽ ἀνάγκην —θὰ ἔλεγα τεχνικά— σὲ ούσιῶδες στοιχεῖο τὴν ἀνθρωπιὰ μιᾶς δράσης ἢ κάποιας περσόνας, παρουσιάζοντάς τες σὲ μιὰν ἀστραπιαία καὶ ἐμπνευσμένη στιγμή τους, ποὺ ἀποδίδει τὴν πραγματικότητα στὴν κορύφωσή της (τὰ δὲ συνυφαινόμενά της εἶναι —χωρὶς καμία νατουραλιστικὴ αἰχμή— ρεαλιστικά).

Γενικῶς τὰ «γκὰγκ» εἶναι διασκορπισμένα στὶς ταινίες, ὅπου καὶ διακόπτουν ἢ διασποῦν ἕναν διαφορετικὸ ὡς πρὸς αὐτὰ τύπο ἀφηγηματικῆς τεχνικῆς. Μόνο οἱ κωμικὲς ταινίες τοῦ βωβοῦ κινηματογράφου συντίθενται ἀποκλειστικὰ ἀπὸ «γκάγκ». Αὐτὰ ἀποτελοῦν ἀπὸ μόνα τους τεχνικὸ καὶ ὑφολογικὸ φαινόμενο καθαυτό. Ὁ κινηματογράφος τοῦ Τσάπλιν δὲν μοιάζει μὲ κανέναν ἄλλο κινηματογράφο: εἶναι σύμπαν ἄλλο, διαφορετικό.

Στὸ σινεμὰ τοῦ Τσάπλιν[2] δὲν ὑπάρχουν ὅλα ὅσα ὑπάρχουν σὲ ἄλλες ταινίες. Σὲ σχέση μὲ τὸν ἄλλο κινηματογράφο οἱ ταινίες τοῦ Τσάπλιν μποροῦν νὰ ὁρισθοῦν μόνο μὲ ἀφαίρεση, καὶ δὴ ὡς εἶδος ἀποφατικῆς φαινομενολογίας. Μιλάω, φυσικά, γιὰ τὶς βωβὲς ταινίες του. Στὰ ὁμιλοῦντα φὶλμ τοῦ Τσάπλιν αὐτὴ ἡ ἀπόλυτη αὐθεντικότητα δὲν ὑφίσταται πιά. Τὸ κοινό τους στοιχεῖο εἶναι οἱ διάλογοι, οἱ ὁποῖοι εἶναι ἡ ἄρνηση τῶν «γκάγκ». Τὰ «γκὰγκ» δὲν μποροῦν, λοιπόν, νὰ συνιστοῦν στὶς ὁμιλοῦσες ταινίες τὴ μόνη ὑφολογικὴ δομή, ἀλλὰ μεταβάλλονται σὲ ἄλλη δομή, σὲ δομὴ ὀπτικοακουστική, ὅπου συγχωνεύονται ἡ μιμικὴ ἢ ἡ καθαρὴ φυσικὴ παρουσία καὶ ὁ προφορικὸς λόγος, καὶ γι᾽ αὐτὸ ἀκριβῶς δὲν μποροῦν νὰ ἀποφύγουν ἐκεῖνες τὶς «αἰχμὲς νατουραλισμοῦ», γιὰ τὶς ὁποῖες μίλησα καὶ οἱ ὁποῖες εἶναι ἀσύμβατες μὲ τὶς ἀμιγῶς ρεαλιστικὲς συνθέσεις τῶν «γκάγκ».

 

---

[1] Τὸ «γκὰγκ» εἶναι κινηματογραφικὸ ὀπτικὸ εὕρημα.

[2] Ἐνδεικτικῶς βλ. τὸ κεφάλαιο «Εἰσαγωγὴ σὲ μιὰ συμβολικὴ τοῦ Σαρλώ» στό: Ἀντρὲ Μπαζέν, Τί εἶναι ὁ κινηματογράφος. 1. Ὀντολογία καὶ γλώσσα, μετάφραση Κώστας Σφήκας, πρόλογος Σάββας Μιχαήλ, Αίγόκερως, Ἀθήνα 1988, σσ. 102-109. (Πρόκειται γιὰ τὸν πρῶτο ἀπὸ τοὺς τέσσερις τόμου του ἔργου τοῦ Andre Bazin, Qu’est-ce que le cinéma ?, Éditions du Cerf, Paris 1958-1962.