ΓΙΑ ΤΟΝ ΒΙΣΕΝΤΕ ΟΥΙΔΟΒΡΟ

 

PABLO NERUDA

 

ΓΙΑ ΤΟΝ ΒΙΣΕΝΤΕ ΟΥΙΔΟΒΡΟ

 

Ὁ μεγάλος ποιητὴς Βισέντε Οὐιδόβρο, ποὺ ἀνέκαθεν υἱοθετοῦσε νὰ ἔχει λοξὴ στάση ἀπέναντι σὲ ὅλα τὰ πράγματα, μὲ κυνήγησε ἀνελέητα μὲ τὰ πολλὰ καὶ ἄσχημα παιχνιδάκια του, στέλνοντας στὸν τύπο παιδαριώδεις ἀνώνυμες ἐπιστολὲς ἐναντίον μου καὶ κατηγορώντας με συνέχεια γιὰ λογοκλοπή. Ὁ Οὐιδόβρο εἶναι ὁ κατ᾽ ἐξοχὴν ἐκπρόσωπος μιᾶς μακρᾶς σειρᾶς ἀμετανόητων ἐγωκεντρικῶν τύπων. Ὁ τρόπος αὐτὸς νὰ ἀμύνεσαι μέσα στὴν ἀντιφατικὴ ζωὴ τῆς ἐποχῆς, ποὺ δὲν ἀναθέτει στὸν συγγραφέα κανένα ρόλο, ὑπῆρξε χαρακτηριστικὸς στὰ χρόνια ποὺ προηγήθηκαν τοῦ Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Ἡ ἐγωπροκλητικὴ στάση του ἔβρισκε τὸν ἀντίκτυπό της στὴν Ἀμερικὴ σὰν ἀντίλαλος τῶν ἀπρεπειῶν καὶ τῶν καμωμάτων τοῦ Ντ᾽ Ἀνούντσιο στὴν Εὐρώπη. Αὐτὸς ὁ ἰταλὸς συγγραφέας, ἀρχισπάταλος καὶ διαφθορέας τῶν μικροαστικῶν μέτρων καὶ κανόνων, ἄφησε στὴν Ἀμερικὴ ἕνα ἡφαιστειῶδες ἴχνος μεσσιανισμοῦ. Ὁ πιὸ ἐπιδεικτικὸς καὶ ἐπαναστατικὸς ἀπὸ τοὺς θιασῶτες του ὑπῆρξε ὁ Βάργας Βίλα.

Μοῦ εἶναι δύσκολο νὰ μιλήσω ἄσχημα γιὰ τὸν Οὐιδόβρο, ποὺ μὲ τίμησε σὲ ὅλη του τὴ ζωὴ κάνοντάς μου θεαματικὸ μελανοπόλεμο. Εἶχε ἀπονείμει στὸν ἑαυτό του τὸν τίτλο τοῦ Θεοῦ τῆς Ποίησης, κι ἔτσι ἐγώ, ὄντας πολὺ νεότερός του, δὲν τὸ ἔβρισκα σωστὸ νὰ διεκδικήσω μιὰ γωνίτσα στὸν Ὄλυμπό του. Ὁ κόσμος τοῦ Οὐιδόβρο κρεασιονάριζε, ὑπερρεάλιζε, καταβρόχθιζε καὶ τὸ τελευταῖο χαρτάκι ποὺ ἔβγαινε τὀτε στὸ Παρίσι. Ἐγὼ ἤμουν ἀπείρως ὑποδεέστερος, ἀνεπανόρθωτα ἐπαρχιώτης, τοπικιστής, ἡμιάγριος.

Ὁ Οὐιδόβρο δὲν συμβιβαζόταν μὲ τὸ νὰ εἶναι ὁ ἴδιος ποιητὴς ἐξαιρετικὰ προικισμένος. Ἤθελε νὰ εἶναι καὶ «Σούπερμαν». Οἱ σκανταλιές του εἶχαν κάτι τὸ παιδιάστικα ὄμορφο. Ἂν ζοῦσε στὶς μέρες μας, θὰ εἶχε σίγουρα προσφερθεῖ ὡς ἀναντικατάστατος ἐθελοντὴς γιὰ νὰ συμμετάσχει στὸ πρῶτο ταξίδι στὴ σελήνη. Τὸν φαντάζομαι νὰ προσπαθεῖ νὰ ἀποδείξει στοὺς σοφοὺς ὅτι τὸ κρανίο του ἦταν τὸ μοναδικὸ ἐπάνω στὴ γῆ πού, ἀπὸ τὸ σχῆμα καὶ ἀπὸ τὴν εὐελιξία του, ἦταν γνήσια προκισμένο γιὰ νὰ προσαρμοστεῖ στοὺς πυραύλους τοῦ διαστήματος.

Μερικὰ ἀνέκδοτα τὸν προσδιορίζουν. Ὅταν, λόγου χάρη, ἐπέστρεψε στὴ Χιλή, ὕστερα ἀπὸ τὸν Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, γέρος πιὰ καὶ πλησιάζοντας στὸ τέλος του, ἔδειχνε σὲ ὅλον τὸν κόσμο ἕνα σκουριασμένο τηλέφωνο λέγοντας:

«Μὲ τὰ ἴδια μου τὰ χέρια ἐγὼ τὸ βούτηξα ἀπ᾽ τὸν Χίτλερ. Ἦταν τὸ ἀγαπημένο τηλέφωνο τοῦ Φίρερ».

Μιὰ φορὰ τοῦ ἔδειξαν κάποιο κακὸ ἀκαδημαϊκίζον γλυπτὸ καὶ εἶπε:

«Φρίκη! Εἶναι χειρότερο καὶ ἀπ᾽ αὐτὰ ποὺ ἔφτιαχνε ὁ Μιχαὴλ Ἄγγελος».

Ἀξίζει, ἐπίσης, τὸν κόπο νὰ διηγηθῶ μιὰν ἀπίστευτη περιπέτεια, στὴν ὁποία πρωταγωνίστησε ὀ Οὐιδόβρο στὸ Παρίσι τὸ 1919. Δημοσίευσε ἕνα φυλλάδιο μὲ τίτλο Finis Britannia, ὅπου προέβλεπε τὴν κατάρρευση τῆς βρετανικῆς αὐτοκρατορίας στὸ ἄμεσο μέλλον. Κι ἐπειδὴ κανεὶς δὲν εἶχε προσέξει τὴν προφητεία του, γιὰ νὰ τὴν προσέξει ὁ κόσμος, ἀποφάσισε νὰ ἐξαφανιστεῖ. Ὁ τύπος ἀσχολήθηκε μὲ τὴν ὑπόθεση γράφοντας: «Μυστηριώδης ἀπαγωγὴ χιλιανοῦ διπλωμάτη». Μερικὲς μέρες ἀργότερα βρέθηκε λιπόθυμος τέζα μπροστὰ στὴν πόρτα τοῦ σπιτιοῦ του.

«Ἐγγλέζοι boy scouts μὲ εἶχαν ἀπαγάγει», εἶπε στὴν ἀστυνομία. «Μὲ εἶχαν δεμένο σὲ μιὰ κολώνα, σ᾽ ἕνα ὑπόγειο. Μὲ ὑποχρέωσαν νὰ φωνάξω χίλιες φορὲς Ζήτω ἡ Βρετανικὴ Αὐτοκρατορία!»

Καὶ μετὰ ξαναλιποθύμησε. Ἀλλὰ ἡ ἀστυνομία ἐρεύνησε ἕνα πακετάκι ποὺ κρατοῦσε στὴ μασχάλη του. Ἦταν καινούργια πιτζάμα, ἀγορασμένη τρεῖς μέρες νωρίτερα ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Οὐιδόβρο ἀπὸ καλὸ παρισινὸ κατάστημα. Κι ἔτσι άποκαλύφθηκαν ὅλα. Καὶ ὁ Οὐιδόβρο ἔχασε ἕναν φίλο. Ὁ Χουὰν Γκρίς, ποὺ εἶχε πιστέψει μέχρι κεραίας τὴν ἀπαγωγή καὶ τὰ τρομερὰ βασανιστήρια, στὰ ὁποῖα εἶχε ὑποβληθεῖ ἀπὸ τοὺς βάναυσους ἰμπεριαλιστὲς ὁ χιλιανὸς ποιητής, δὲν τοῦ συγχώρησε ποτὲ ἐκεῖνο τὸ ψέμα.

 

Ὁ Οὐιδόβρο εἶναι κρυστάλλινος ποιητής. Τὸ ἔργο του λάμπει ἀπὸ ὅλες του τὶς μεριὲς καὶ ἐκπέμπι σαγηνευτικὴ χαρά. Σὲ ὅλη του τὴν ποίηση ὑπάρχει εὐρωπαϊκὴ ἀκτινοβολία, ποὺ τὴν ἀποκρυσταλλώνει καὶ τὴν ἐκκοκίζει παίζοντας ἕνα παιχνίδι γεμάτο χάρη καὶ εὐφυΐα.

Ὅ,τι πιὸ πολὺ μὲ κάνει νὰ τὰ χάνω μὲ τὸ ἔργο του, ποὺ τὸ ἔχω διαβάσει καὶ ξαναδιαβάσει τόσες φορές, εἶναι ἡ διαφάνειά του. Ὁ ἐν λόγω φιλόλογος ποιητής, ποὺ ἀκολούθησε ὅλες τὶς μόδες μιᾶς ἐντελῶς μπερδεμένης ἐποχῆς καὶ ποὺ βάλθηκε ὄχι μόνο νὰ μὴν παρακολουθήσει, ἀλλὰ καὶ νὰ παρακούσει τὴν ἐπισημότητα τῆς φύσης, ἀφήνει νὰ κυλάει μέσα ἀπὸ τὴν ποίησή του τὸ σταθερὸ τραγούδι τοῦ νεροῦ, ἕνας συριγμὸς ἀέρα καὶ φύλλων καὶ μιὰ βαριὰ ἀνθρωπιά, ποὺ διατρέχει τὸ σύνολο τῶν τελευταίων καὶ τῶν προτελευταίων ποιημάτων του.

Ἀπὸ τὰ γοητευτικὰ πυροτεχνήματα τῆς γαλλίζουσας ποιήσής του ἴσαμε τὶς ρωμαλέες δυνάμεις τῶν θεμελιωδῶν του στίχων ὑπάρχει στὸν Οὐιδόβρο μιὰ πάλη ἀνάμεσα στὸ παιχνίδι καὶ στὴ φωτιά, ἀνάμεσα στὴ φυγὴ καὶ στὴ θυσία. Αὐτὴ ἡ πάλη γίνεται θέαμα· διαξάγεται στὸ πλῆρες φῶς τῆς ἡμέρας, καὶ ὅπως τὸ φῶς εἶναι πλῆρες, πλήρης εἶναι καὶ ἡ συνείδηση τοῦ συμβαίνοντος, ἡ δὲ διαύγειά της εἶναι ἐκθαμβωτική.

Δὲν ὑπάρχει ἀμφιβολία: ἡ προκατάληψή μας ἀπέναντι στὴ νηφαλιότητα μᾶς ἔκανε, ἐμένα καὶ τοὺς δικούς μου, νὰ θεωροῦμε τὸ ἔργο του ἀπόξενο. Συμπίπταμε, ὅμως, στὸ ὅτι ὁ χειρότερος ἐχθρὸς τοῦ Βισέντε Οὐιδόβρο ὑπῆρξε ὁ Βισέντε Οὐιδόβρο. Ὁ θάνατος ἔσβησε τὴν ἀντιφατικὴ καὶ ἀνεπανόρθωτα παιγνιώδη του ὕπαρξη. Ὁ θάνατος ἔριξε ἕνα πέπλο πάνω στὴ θνητὴ ζωή του, ἀλλὰ ἀνσήκωσε ἕνα ἄλλο, προκειμένου ν᾽ ἀφήσει γιὰ πάντα ἀκάλυπτη τὴν ἐκτυφλωτική του ποιότητα. Ἔχω προτείνει νὰ ἀνεγερθεῖ μνημεῖο του, δίπλα στὸ μνημεῖο τοῦ Ρουβὲν Δαρίο. Οἱ κυβερνήσεις μας, ὅμως, ὅσο εἶναι σπάταλες στὸ νὰ χτίζουν ἀνόητα μνημεῖα, ἄλλο τόσο τσιγκουνεύονται τὶς ἀνεγέρσεις ἀγαλμάτων στοὺς δημιουργούς.

Ποτὲ δὲν θὰ μπορούσαμε νὰ φανταστοῦμε τὸν Οὐιδόβρο πρωταγωνιστὴ πολιτικῶν ἐξελίξεων, παρὰ τὶς γρήγορες ἐπιδρομές του στὰ ἐπαναστατικὰ πεδία. Ἀπέναντι στὶς ἰδέες εἶχε τὴν ἀσυνέπεια τῶν μικρῶν παιδιῶν. Μὰ ὅλα αὐτὰ ἔμειναν πίσω, βυθισμένα στὴ σκόνη, ἐνῶ καὶ οἱ ἴδιοι ἐμεῖς θὰ ἤμασταν ἀσυνεπεῖς, ἂν τοῦ καρφώναμε κάποια πολιτικὴ ταμπέλα, διακινδυνεύοντας ἔτσι νὰ τοῦ ψαλιδίσουμε τὶς φτεροῦγες. Ἂς ποῦμε καλύτερα ὅτι τὰ ποιήματά τοῦ Οὐιδόβρο γιὰ τὴν Ὀκτωβριανὴ Ἐπανάσταση καὶ γιὰ τὸν θάνατο τοῦ Λένιν εἶναι ἡ δική του θεμελιώδης συμβολή του στὸ νὰ ἀφυπνισθοῦν οἱ ἄνθρωποι.

Ὁ Οὐιδόβρο πέθανε τὸ 1948 στὴν Καρταχένα, κοντὰ στὴν Ἴσλα Νέγρα, προφταίνοντας νὰ γράψει μερικὰ ἀπὸ τὰ πιὸ σοβαρὰ καὶ πιὸ σπαραχτικὰ ποιήματα ποὺ ἔτυχε νὰ διαβάσω στὴ ζωή μου. Λίγο καιρὸ προτοῦ πεθάνει, μὲ ἐπισκέφτηκε στὸ σπίτι μου στὴν Ἴσλα Νέγρα συνοδευόμενος ἀπὸ τὸν Γονσάλο Λοσάδα, τὸν καλό μου φίλο καὶ ἐκδότη. Ὁ Οὐιδόβρο κι ἐγὼ μιλήσαμε σὰν ποιητές, σὰν Χιλιανοὶ καὶ σὰν φίλοι.

 

Μετάφραση: Γιῶργος Κεντρωτής.