ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟΝ ΜΙΧΑΛΗ ΠΑΣΧΑΛΗ

 

 ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΕΝΤΡΩΤΗΣ

 

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟΝ ΜΙΧΑΛΗ ΠΑΣΧΑΛΗ

ΓΙΑ ΤΑ "ΙΤΑΛΙΚΑ ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ"

(Δημοσιεύθηκε σήμερα στα ΝΕΑ)

Για τη μετάφρασή μου των «Ιταλικών» του Σολωμού δημοσίευσε κριτική ο Μιχάλης Πασχάλης χαρακτηρίζοντας την «ανορθόδοξη». Όπως δεν απαντάμε στους επαίνους, έτσι πρέπει να μην απαντάμε και στους ψόγους. Εδώ, όμως, ο ψόγος, ενώ φαίνεται να εδράζεται στον μυχό του σολωμικού σύμπαντος, είναι άσχετος με την ουσία του κρινόμενου έργου, που είναι έκδοση αυστηρά ποιητική, όχι φιλολογική.

 

Ο ΜΠ εντοπίζει μόνο δύο «σοβαρά λάθη». Το πρώτο το αναιρεί ο ίδιος. Το άλλο αφορά το αν ο Α κοιτάζει τον Β ή αντίθετα. Το λοιπό κείμενό του αναλώνεται στο να μου καταλογίζει «αλλοιώσεις του νοήματος του πρωτοτύπου, αχρείαστες προσθήκες, παραλείψεις κρισίμων στοιχείων, παρανοήσεις και λάθη κάθε είδους». Χωρίς να μου τα υποδεικνύει, συγκρίνει μεταφραστικές επιλογές μου με αντίστοιχες των Καλοσγούρου, Καψοκέφαλου και Πολίτη, διατεινόμενος ότι αδυνατεί να καταλάβει τι λένε τα μεταφράσματά μου. Και αν, όπως διαπιστώνει, στο μετάφρασμά μου «είναι ευδιάκριτη η συστηματική ενσωμάτωση εύστοχων αποδόσεων από την πεζή μετάφραση του Πολίτη», τότε τι ακριβώς δεν καταλαβαίνει ο ΜΠ; Πάντως δεν είναι υποχρεωτικό να καταλαβαίνουν οι πάντες τα πάντα. Για την προσωπική αδυναμία του ΜΠ δεν ευθύνεται καθόλου η μετάφρασή μου. Πολλοί άλλοι τη διάβασαν, την κατάλαβαν (και την επαίνεσαν).

 

Το έχω τονίσει: η μετάφρασή μου είναι προγραμματικώς ποιητική. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να κριθεί. Ο κριτικός δεν ασχολήθηκε καθόλου με την «ποιητική» της. Έχω παραθέσει ικανό αριθμό παραδειγμάτων του τι έκανε ο Σολωμός μεταφράζων. Ο κριτικός τα αγνόησε. Όταν ο Μεταστάσιος γράφει, λ.χ., «il cielo s’imbruna» και ο Σολωμός μεταφράζει «η γλαυκότη του αιθέρος μαυρίζει», η μετάφρασή του (κατά το σκεπτικό του ΜΠ) είναι «ανορθόδοξη». Το ίδιο «ανορθόδοξη» είναι και η μετάφραση της ωδής του Πετράρχη, όπου ο Σολωμός μεταφέρει το ιταλικό κείμενο προσαρμοσμένο στις δικές του ποιητικές προσηλώσεις. Το απόσπασμα από τη Σ ραψωδία της Ιλιάδας το μεταφράζει επίσης «ανορθόδοξα» σε ιαμβικό ενδεκασύλλαβο. Ο χαρακτηρισμός «ανορθόδοξη» για τη μετάφρασή μου είναι, άρα, έπαινος.

 

Η μετάφρασή μου έγινε «κατά μίμηση» του Σολωμού. Αν ο ΜΠ πρεσβεύει όντως (όπως γράφει) ότι ο Σολωμός δεν διαθέτει «ατομικό ποιητικό ύφος», τότε η σχέση του ως κριτικού με την ποίηση –πέραν μιας κάποιας φιλολογικής ενημέρωσης – είναι ανύπαρκτη. Οι παρενθέσεις και τα αποσιωπητικά, που τον ενοχλούν, είναι σημεία στίξεως που διαβάζονται – αρκεί να γνωρίζεις να διαβάζεις ποίηση. Αλλά δεν υπάρχει χώρος εδώ για τέτοια μαθήματα.

 

Ο ΜΠ προφανώς γνωρίζει τον τύπο της ορθόδοξης μετάφρασης. Αν εννοεί την verbatim πεζή εκδοχή των ποιημάτων, δεν με ενδιαφέρει καν.  Πρόκειται για χιλιοειπωμένα πράγματα, άμουσα, εξόχως βαρετά και αναλωμένα. Μιας και εναβρύνεται στις συγκρίσεις, ας δει (ενδεικτικώς) πώς μεταφράζει ο Χατζόπουλος τον Γκαίτε, ο Παπατσώνης τον Χαίλντερλιν και ο Ελύτης τους Ουνγκαρέτι και Λόρκα. Ή, αφού ξέρει τη συνταγή, ας μεταφράσει ο ίδιος ένα μόνο ποίημα, για να δούμε τι εννοεί με τον όρο «ορθοδοξία». Όπως όλες οι τέχνες, έτσι και η ποίηση και η μεταφραστική εξελίσσονται και ερμηνεύονται δια νεωτερισμών και αιρέσεων. Τούτο ποιεί και η μετάφρασή μου ερμηνεύοντας τον Σολωμό δια του Σολωμού.

 

Ο Σολωμός είναι ποιητής και μεταφράζεται ποιητικά. Ο αναγνώστης –δάνειο από τον Μπόρχες– προσδοκά ποιητικές συγκινήσεις, όχι σημασιακές πληροφορίες ή φιλολογισμούς. Η δε όποια απόρριψη με κριτήρια αισθητικά είναι μεν θεμιτή, αλλά ας μην λησμονούμε ότι η αρετή της είναι απλώς η «κολοκυθόπιτα».

 

Από καταβολών κριτικής ο κακός κριτικός φαίνεται από το ότι στην κριτική του δεν βρίσκει να γράψει τίποτα καλό για το κρινόμενο έργο. Έτσι ακυρώνει τον «αγώνα» του. Ό,τι είναι από μόνο του «για πέταμα» δεν χρειάζεται να το σχολιάσεις. Αλλά με προσεγγίσεις και σχολιασμούς κατά το ήθος του ΜΠ, που ομολογεί ότι δεν καταλαβαίνει, ας μην απορούμε για το κακό όνομα που έχει βγάλει η φιλολογία, χωρίς η ίδια ούτε να φταίει ούτε να μπορεί να αμυνθεί.