ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ

 

PIER PAOLO PASOLINI

 

ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ

 

Ἐδῶ πρέπει νὰ πῶ τὶ σκέπτομαι γιὰ τὸν θάνατο — καὶ ἀφήνω ἐλεύθερους τοὺς ἀναγνῶστες νὰ ἀναρωτιοῦνται μὲ βαθὺ σκεπτικισμὸ τί σχέση ἔχει αὐτὸ μὲ τὸν κινηματογράφο. Πολλὲς φορὲς ἔχω πεῖ, καὶ δυστυχῶς ὅλες τὶς φορὲς τὸ εἶπα ἄσχημα, ὅτι ἡ πραγματικότητα ἔχει τὴ δική της γλώσσα —ἤ, μᾶλλον, εἶναι γλώσσα— πού, προκειμένου νὰ περιγραφεῖ, ἔχει ἀνάγκη «Γενικῆς Σημειολογίας», κάτι ποὺ γιὰ τὴν ὥρα λείπει, ἀκόμα καὶ ὡς ἔννοια (οἱ σημειολόγοι παρατηροῦν πάντοτε ἀντικείμενα διακριτὰ καὶ καθορισμένα, τουτέστιν τὶς διάφορες (σημειακὲς ἢ μή) γλῶσσες ποὺ ὑπάρχουν· δὲν ἔχουν ἀκόμα ἀνακαλύψει ὅτι ἡ σημειολογία εἶναι ἡ περιγραφικὴ ἐπιστήμη τῆς πραγματικότητας).

Μιὰ τέτοια γλώσσα —τὸ ἔχω πεῖ καὶ ξαναπεῖ, καὶ τὸ λέω πάντοτε ἄσχημα— συμπίπτει, σὲ ὅ,τι ἀφορᾶ τὸν ἄνθρωπο, μὲ τὴν ἀνθρώπεια δράση, ποὺ εἶναι πράξη. Ὁ ἄνθρωπος, δηλαδή, ἐκφράζεται πάνω ἀπ᾽ ὅλα μὲ τὴ δράση του, τὴν ὁποία, ὅμως, δὲν τὴν ἐννοοῦμε/ἑρμηνεύουμε μὲ κάποια ἁπλὴ πραγματιστική της σημασία, ἐπειδὴ μὲ αὐτὴ ἀκριβῶς τροποποιεῖ τὴν πραγματικότητα καὶ ἐπιδρᾶ στὸ πνεῦμα. Αὐτή, ὅμως, ἡ δράση/πράξη του ὅσο δὲν ἔχει ὁλοκληρωθεῖ στερεῖται ἑνότητας... στερεῖται δηλαδὴ νοήματος. Ὅσο ζοῦσε ὁ Λένιν, ἡ γλώσσα τῆς δράσης/πράξης του ἦταν ἀκόμα ἐν μέρει ἀναποκρυπτογράφητη (ἀνεξιχνίαστη καὶ μὴ κατανοητή), διότι παρέμενε διαθέτουσα δυνατότητες καί, ἄρα, μποροῦσε νὰ τροποποιηθεῖ/μεταβληθεῖ ἀπὸ ἐνδεχόμενες δράσεις/πράξεις του στὸ μέλλον. Ἐν ὀλίγοις, ὁ ἄνθρωπος, ὅσο ἔχει μέλλον... ὅσο, δηλαδή, ἔχει κάτι ἄγνωστο, εἶναι ἄνθρωπος μὴ ἐκπεφρασμένος. Ἕνας ἔντιμος ἄνθρωπος μπορεῖ στὰ ἑξήντα του νὰ διαπράξει κάποιο ἔγκλημα· αὐτή του ἡ ἀξιοκατάκριτη πράξη τροποποιεῖ συλλήβδην ὅλες τὶς προηγούμενες πράξεις του, καὶ ὁ ἄνθρωπός μας παρουσιάζεται τώρα^[1] ὡς ἄλλος ἀπὸ αὐτὸν ποὺ ἀνέκαθεν ὑπῆρξε. Ὅσο ζῶ καὶ δὲν ἔχω πεθάνει, κανεὶς δὲν θὰ μπορέσει νὰ ἐγγυηθεῖ ὅτι μὲ γνωρίζει πραγματικά, ἀληθινά... ὅτι μπορεῖ, δηλαδή, νὰ δώσει νόημα στὴν πράξη μου, ἡ ὁποία ώς γλωσσικὴ στιγμὴ ἀποκρυπτογραφεῖται ἄσχημα.

Ὁπότε εἶναι ἀπολύτως ἀναγκαῖο νὰ πεθάνουμε, διότι, ὅσο εἴμαστε ζωντανοί, στερούμαστε νοήματος, ἡ δὲ γλώσσα τῆς ζωῆς μας (μὲ τὴν ὁποία ἐκφραζόμαστε καὶ στὴν ὁποία ἀποδίδουμε τὴ μέγιστη δυνατὴ σπουδαιότητα) εἶναι μὴ μεταφράσιμη, παναπεῖ μὴ ἑρμηνεύσιμη — πρόκειται γιὰ ἕνα χάος δυνατοτήτων, γιὰ μιὰ ἀναζήτηση συσχετισμῶν, σχέσεων καὶ σημαινομένων χωρὶς ἐντοπίσιμη λύση γιὰ τὴ συνέχεια. Ὁ θάνατος ἀναλαμβάνει νὰ ἐπιτελέσει ἕνα ἀστραπιαῖο μοντὰζ τῆς ζωῆς μας: δηλαδὴ ἐπιλέγει τὶς πραγματικὰ σημαντικὲς στιγμές της (ποὺ δὲν εἶναι πιὰ τροποποιήσιμες ἀπὸ ἄλλες πιθανὲς στιγμές, ἀντίθετες ἢ ἀσύνεκτες) καὶ τὶς βάζει σὲ σειρὰ δημιουργώντας μέσα ἀπὸ τὸ ἀχανές, ἀσταθὲς καὶ ἀβέβαιο —γλωσσικῶς δὲ μὴ περιγράψιμο— παρόν μας ἕνα παρελθὸν σαφές, σταθερὸ καὶ βέβαιο, δυνάμενο νὰ περιγραφεῖ γλωσσικῶς πολὺ καλά (ἐντὸς τοῦ πλαισίου ἀκριβῶς μιᾶς Γενικῆς Σημειολογίας). Μόνο χάρη στὸν θάνατο μᾶς χρησιμεύει ἡ ζωή μας γιὰ νὰ ἐκφραστοῦμε.

Τὸ μοντὰζ ἐπιτελεῖ, λοιπόν, πάντα στὸ ὑλικὸ τῆς ταινίας (ποὺ ἀποτελεῖται ἀπὸ ἀποσπάσματα, μακρᾶς ἢ ἀπέραντης διάρκειας τόσων πολλῶν σεκάνς ὡς ἄπειρων πιθανῶν ὑποκειμενισμῶν) ὅ,τι ἐπιτελεῖ καὶ ὁ θάνατος στὴ ζωή.

 

Μετάφραση: Γιῶργος Κεντρωτής.

 

 

---

[1] Στὰ ἰταλικὰ τὸ ρῆμα presentarsi (παρουσιάζομαι) σχετίζεται μὲ τὸ οὐσιαστικὸ presente, ποὺ σημαίνει, μεταξὺ ἄλλων, καὶ τὸ παρόν καὶ τὸν ἐνεστώτα χρόνο.