Η ΛΗΤΩ ΑΛΕΞΑΚΗ ΓΙΑ ΕΜΕΝΑ

 

Ο χρήστης Λητω Αλεξακη είναι με το χρήστη Yorgos Kentrotis στην τοποθεσία Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας.

9 ώρ. ·Corfu, Περιφέρεια Ιονίων Νήσων ·

 

Με αφορμή την αφυπηρέτηση του καθηγητή μας, Γιώργου Κεντρωτή, θέλω να μοιραστώ εδώ την ομιλία που εκφώνησα στις 2/2/2025, στην εκδήλωση που διοργάνωσε η ΠΕΕΜΠΙΠ για να τον ανακηρύξει επίτιμο μέλος της. Είχα την τιμή να τον γνωρίσω πρώτα ως φοιτήτρια και πλέον ως συνάδελφος στο Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας.

Η συγκίνηση είναι μεγάλη, γιατί όλοι μας ξέρουμε πόσο καθοριστικός υπήρξε ο ρόλος του στην πορεία μας. Είμαι βέβαιη ότι θα ακολουθήσουν κι άλλες ευκαιρίες για να τον τιμούμε και να του δείχνουμε την ευγνωμοσύνη μας.

Αθήνα, 02/02/2025

Επιτιμοποίηση Γιώργου Κεντρωτή, ΠΕΕΜΠΙΠ

 

Η χαρά μου σήμερα είναι μεγάλη που έχω την τιμή να προλογίσω τον μεταφραστή Γιώργο Κεντρωτή. Ευχαριστώ πολύ την ΠΕΕΜΠΙΠ για την πρόσκληση. Το έργο του Κεντρωτή είναι τόσο πλατύ και τόσο πολύμορφο που δύσκολα χωράει σε μία σύντομη παρουσίαση. Θα προσπαθήσω, ωστόσο, να αποδώσω το εύρος και την αξία του όσο πιο περιεκτικά γίνεται, με μοναδικό οδηγό την αγνή προσπάθεια που πηγάζει από την αγάπη και τον σεβασμό προς τον δάσκαλό μου.

Ο Γιώργος Κεντρωτής γεννήθηκε στους Μολάους Λακωνίας τον Μάιο του 1958 και φοίτησε εκεί τα πρώτα χρόνια του δημοτικού. Ολοκλήρωσε τη δευτεροβάθμια εκπαίδευσή του στη Νεμέα. Σπούδασε Νομικά και Πολιτικές Επιστήμες σε Ελλάδα και Γερμανία, αποκτώντας μια πλούσια ακαδημαϊκή βάση. Με την επιστροφή του στην Ελλάδα, παντρεύτηκε την κυρία Πολυξένη Ζηνέλη, την αγαπημένη μας Πόλυ. Από το 1994, ο Γιώργος Κεντρωτής είναι μέλος ΔΕΠ του Τμήματος Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας του Ιονίου Πανεπιστημίου και σήμερα υπηρετεί ως Καθηγητής με γνωστικό αντικείμενο Θεωρία και Πράξη της Μετάφρασης.

 

Το έργο του είναι πολυσχιδές, ενώ η δημιουργική του ενέργεια φαίνεται ανεξάντλητη. Επιγραμματικά, αξίζει να αναφερθεί ότι ο Γιώργος Κεντρωτής έχει μεταφράσει και εκδώσει έως σήμερα γύρω στα 80 βιβλία, έχει συγγράψει 13 πρωτότυπα έργα, 6 ποιητικές συλλογές, 3 μυθιστορήματα, έχει συμμετάσχει σε 24 συλλογικούς τόμους, έχει επιμεληθεί 7 εκδόσεις βιβλίων, τα δε ακαδημαϊκά συγγράμματά του, τα διδάσκονται οι απανταχού ελληνόφωνοι υποψήφιοι μεταφραστές. Ο Γιώργος Κεντρωτής μεταφράζει δε από 9 γλώσσες: Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ισπανικά, Ιταλικά, Τσεχικά, Ρωσικά, Αρχαία Ελληνικά και Λατινικά. Ενδεικτικά, ανάμεσα στα ονόματα συγγραφέων έργα των οποίων έχει μεταφράσει συγκαταλέγονται τα εξής: Νερούδα, Μπροχ, Πλάτωνας, Μαγιακόφσκι, Βίκο, Καντίνσκι, Μπρεχτ, Μπωντλέρ, Τάκιτος, Κικέρωνας, Έσσε, Τρακλ, Ελυάρ, Χόφμαν, Ρίλκε, Μπασάνι, Παζ, Μούζιλ, Παβέζε, Παζολίνι και κλείνω με το πολυτιμότατο όνομα του Διονυσίου Σολωμού.

Όλα αυτά τα μεταφρασμένα έργα αποτελούν και από έναν μεταφραστικό άθλο, ισοδυναμούν με έργα τέχνης και πρωτότυπα έργα λόγου υψηλής κλάσεως. Μέσα από αυτά, ο Γιώργος Κεντρωτής αναδεικνύεται όχι μόνο ως μέγας και δεινός μεταφραστής, αλλά και ως άξιος συνεχιστής της σολωμικής επιταγής, in modo misto genuino. Εφαρμόζει τον σολωμικό κανόνα και καταφέρνει να μιμηθεί το ποιητικό είδος μεικτό αλλά νόμιμο μεταφράζοντας σε γλώσσα νεοελληνική. Το μεταφραστικό, αλλά και πρωτότυπο έργο του Γιώργου Κεντρωτή χαρακτηρίζεται από διακειμενικές συναρτήσεις με το επτανησιακό πνευματικό έργο. Στην αλυσίδα των σπουδαίων μεταφραστών, που κοσμούν την επτανησιακή και συνεπώς και νεοελληνική γραμματεία, ο Ιάκωβος Πολυλάς, ο Γεώργιος Καλοσγούρος, ο Κων. Θεοτόκης, έρχεται να προστεθεί και ο κρίκος του Γιώργου Κεντρωτή και έτσι αυτή η αλυσίδα γίνεται ακόμα πιο γερή. Όπως ακριβώς πίστευε η Επτανησιακή Σχολή, έτσι και ο Γιώργος Κεντρωτής θεωρεί πως είναι ζωτικής σημασίας να έρθει ο Νεοέλληνας σε επαφή με τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας μέσω άρτιων μεταφράσεων σε εξευγενισμένο δημοτικισμό. Στο πρόσωπό του δικαιώνονται απολύτως οι μόχθοι της επτανησιακής γραμματείας με ήθος δημιουργικής συνέχειας. Επιπλέον, τα κείμενα που συνοδεύουν τα μεταφράσματα του Κεντρωτή λειτουργούν ως πολύτιμη μεταφραστική πυξίδα για εμάς τους μεταφρασιολόγους-ερευνητές διότι εκεί με πολύ γενναιόδωρο τρόπο, γινόμαστε κοινωνοί σημαντικών πληροφοριών που αφορούν στη μεταφραστική στρατηγική και μεταφραστικές τεχνικές που κάθε φορά εφαρμόζονται στο μετάφρασμα.

 

Η μελέτη των μεταφράσεων του Γιώργου Κεντρωτή φέρνει στην επιφάνεια σημαντικά ζητήματα για την Επιστήμη της Μεταφρασιολογίας και τη διαμόρφωση και εξέλιξη της νεοελληνικής γλώσσας. Είναι σημαντικό να τονιστεί πως οτιδήποτε αφορά στη γλώσσα, οτιδήποτε αφορά στη Μετάφραση είναι κατά βάση θέμα πολιτικό, με την αρχαιοελληνική σημασία της λέξεως και όχι με τη σημασία της ιδεολογίας. Αυτό ο Γιώργος Κεντρωτής το κατανοεί σε βάθος και το κάνει πράξη μέσω των μεταφράσεών του. Όλα τα κείμενα που επιλέγει να μεταφράσει είναι προσεκτικά διαλεγμένα, ευσυνειδήτως και προγραμματικώς. Πρόκειται για κείμενα επαναστατικά που αναδεικνύουν και εξυμνούν τη γλώσσα του λαού του πρωτοτύπου. Ο Γιώργος Κεντρωτής μεταφράζει με τρόπο αυθεντικό, σύμφωνα με τον πολιτισμικό τόπο και χρόνο, χωρίς να προδίδει αυτό που έχει αρχικώς λεχθεί. Δεν πρέπει να μας τρομάζει εμάς τους μεταφραστές, η πολυπλοκότητα της γλώσσας. Η λογική είναι αυτή που θα πρέπει να μας καθοδηγεί καθώς και τα διδάγματα της επιστήμης. Υπάρχει όμως ένας χρυσός κανόνας στη Μετάφραση και αυτός λέγεται Χρήση. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να κατανοήσουμε πως λειτουργεί η μετάφραση και πως η μετάφραση επηρεάζει τη γλώσσα. Διότι αν και είναι προφανές ότι η γλώσσα επηρεάζει τη μετάφραση, δεν ισχύει και το αντίστροφο. Ας αναλογιστούμε λοιπόν με ποιον τρόπο η μετάφραση επηρεάζει τη γλώσσα. Ο βαθμός δυσκολίας του πρωτοτύπου δεν πρέπει να μας αποθαρρύνει, επειδή πολύ απλά όσο πιο δύσκολο το εγχείρημα, τόσο αυξάνονται και οι πιθανότητες να διευρυνθούν οι εννοιοσυστατικές και εκφραστικές δυνατότητες της γλώσσας άφιξης και να εμπλουτιστούν τα λεξιλογικά και σημασιακά της αποθέματα. Η δύναμη της διάνοιας του μεταφραστή είναι αυτή που καθορίζει την ποιότητα του μεταφράσματος αφού ο μεταφραστής αποκωδικεύει το πρωτότυπο σύμφωνα με την προσληπτική του ικανότητα να αντιλαμβάνεται το ξένο ως οικείο ανακωδικεύοντας το στη γλώσσα άφιξης. Συνεπακόλουθα, ο ορίζοντας προσδοκίας του μεταφραστή, γίνεται αυτόματα και ορίζοντας προσδοκίας του αναγνώστη. Το μετάφρασμα γίνεται έτσι ο ίδιος ο μεταφραστής ή αλλιώς η Μετάφραση είναι έργο μεταφραστού.

 

Διαβάζουμε στον ‘Διάλογο’ του Σολωμού, αυτό το θεμελιώδες έργο για τη γλώσσα, όπου γίνεται αναφορά και στη μετάφραση: «Όλοι έγραψαν τες λέξες του καιρού τους. Κάθε γλώσσα πρέπει εξ ανάγκης να έχει λέξες από άλλες γλώσσες. / Η ευγένεια των λέξεων κρέμεται από την τέχνη με την οποία τις μεταχειρίζεσαι» και πιο κάτω λέει ο Σολωμός «Υποτάξου πρώτα στη γλώσσα του λαού, και αν είσαι αρκετός, κυρίεψε την».

 

Και ο Γιώργος Κεντρωτής είναι αρκετός και έχει κυριεύσει τη γλώσσα του λαού και αυτό το βλέπουμε σε όλα του τα κείμενα, είτε πρόκειται για μεταφράσεις είτε για πρωτότυπα έργα. Αυτά είναι δύσκολα πράγματα και αξιοζήλευτα. Ενδεχομένως, και να είναι αυτός ο λόγος που κάθε φορά που ο Γιώργος Κεντρωτής μάς κάνει κοινωνούς μίας νέας μεταφραστικής πρότασης, προκαλούνται νέες σκέψεις και μελέτες, επικρίσεις και αντεπικρίσεις για τη σπουδαιότητα και το πλήθος των ζητημάτων που ανακινεί, για το motus animi που αναζωογονεί τις σελίδες του, για το καινοφανές και το τολμηρό της σοφής επιλογής των λέξεων και των συντακτικών δομών. Το είδος μεικτό, αλλά νόμιμο λειτουργεί υπέρ της περαιτέρω ανύψωσης της Νεοελληνικής. Ο Γιώργος Κεντρωτής έχει την ικανότητα να διεισδύσει στις δυνάμεις της γλώσσας της κοινής διάνοιας, να επιλέξει το άνθος και να καθυποτάξει την ύλη με αρμονία. Με το δικαίωμα που του παρέχουν οι ιδιαίτερες ικανότητές του, αποδίδει με τόλμη πρωτόγνωρες εκδοχές. Όπου επιδέχεται η γλώσσα, πλάθει σύνθετες λέξεις, προβαίνει σε συντακτικές συστοιχίσεις, αναγνωρίζει πραγματολογικά δεδομένα, επινοεί υφολογικές αποκρίσεις, επιχειρεί μεταθέσεις, αποκοπές, ανυψώνει τις φράσεις μέσω λέξεων που απαντώνται σε παλαιότερες φάσεις της γλώσσας ή που απαντώνται στο στόμα των απλών ανθρώπων, γίνεται εφευρετικός. Πάντα όμως με απόλυτη αφοσίωση στους γραμματικούς τύπους ως απαραίτητο όρο της αληθούς εκδήλωσης της ουσίας. Αίσθημα και νόημα, γλώσσα και ρυθμός, πλαταίνουν, ανεβαίνουν, πλουτίζονται και λάμπουνε με τον Κεντρωτή.

 

Το τελικό μεταφραστικό αποτέλεσμα έχει βαπτιστεί, όπως θα έλεγε ο Σολωμός, στη διπλή κολυμβήθρα του αισθήματος και της φαντασίας. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από την εγκέντριση παλαιότερων στοιχείων με νεότερα, συνδυάζοντας την παράδοση με τη νεωτερικότητα σε ένα αρμονικό όλον.

 

Πρόκειται για ένα κράμα φύσης και τέχνης, ταυτόχρονα απλό αλλά και σύνθετο, σοφό και καλαίσθητο, δύσκολο και ανεκτίμητο. Η εν λόγω μεταφραστική στάση συνδέεται άμεσα με την επτανησιακή τάση να βρεθεί ένας σοφότερος τρόπος γλωσσικής έκφρασης. Ο Ιάκωβος Πολυλάς ήταν ο πρώτος ο οποίος, καθ’ υπόδειξη του Σολωμού, αναζήτησε μία ανώτερη γλωσσική μορφή μέσω της μετάφρασης σπουδαίων έργων της παγκόσμιας λογοτεχνίας ορίζοντας έτσι με κάθε επισημότητα τις απαρχές τις νεοελληνικής μεταφραστικής. Ο Γιώργος Κεντρωτής, ένθερμος θαυμαστής του επτανησιακού πνεύματος, έτι δε και φύσει και επιστήμη άριστος εκτιμητής των αριστοτεχνημάτων των αρχαίων και νεότερων φιλολογιών, έχει αφιερώσει τη ζωή του στη διάδοση αυτών των έργων μέσα από τις μεταφράσεις του. Κατά την εκπόνηση των μεταφράσεών του, τρέπεται προς όλες εκείνες τις πηγές, όσες δύνανται να του παράσχουν όχι μόνο τα ζωογόνα εκείνα στοιχεία που αναδεικνύουν τη νεοελληνική γλώσσα, αλλά και τους θησαυρούς λέξεων και φράσεων μεστών ποίησης. Ο Γιώργος Κεντρωτής έχει την εξαιρετική ικανότητα να συγχωνεύει όλα τα παραπάνω σε μια ενιαία, αρμονική ολότητα. Πόση πλαστική δύναμη απαιτείται ώστε να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, μπορούμε όλοι να αναλογιστούμε. Η γλώσσα του Γιώργου Κεντρωτή όταν μεταφράζει, απεικονίζει τη γλώσσα της κοινωνίας, χρησιμοποιεί όλες τις εκφάνσεις της Νεοελληνικής, από τη γλώσσα του απλού λαού έως τη γλώσσα των λογίων.

Οι δε ποιητικές μεταφράσεις του μεταφέρουν τον αναγνώστη σχεδόν ανεπαίσθητα σε μια διάθεση ψυχικής αρμονίας και γαλήνης και πάντα in modo misto genuino. Η κάθε μία από αυτές, ισοδυναμούν δε με πρωτότυπα ποιητικά έργα.

 

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ποίημα με τίτλο Remords Posthume «Τύψεις οψιγενείς» από τη συλλογή 'Τα Άνθη του Κακού', του Μπωντλέρ.

 

………………………………………………………..

Σαν κοιμηθείς, ωραίο και αραχλό μου κουτορνίθι

Και μάρμαρα θε να ’χεις μαύρα πια για κατοικιά σου

Κι ο τάφος θα ’ν’ η κλίνη σου, η παντοτινά δικιά σου

(μια κρύπτη υγρή σ’ ένα λαγούμι που έσκαψεν η λήθη)

Και σαν βαρύ πλακώσει χώμα τα έμφοβά σου στήθη,

Στη δε νωχέλεια, που κινεί όσο να ’ναι τα μεριά σου,

Δεν θα υπαγορεύει πλέον τον ρυθμό η καρδιά σου,

Και σαν το πόδι σου δεν θα νογάει αν εκινήθη

Ή όχι, τότε ο τάφος, που ’χουν τα όνειρά μου δείπνο

(μιας και το μνήμα πάντοτε τους ποιητές τους νιώθει),

Τις νύχτες τις ατελείωτες , οπού δεν θα ’χεις ύπνο,

Θε να σου πει: «Εταίρα αστόχαστη, ο νους σου επόθει,

Μα δεν απόχτησες ό,τι σε όλους τους νεκρούς ανήκει!».

Και σαν τις τύψεις θα σου τρώει τη σάρκα το σκουλήκι.

 

Σε τέτοιες αξιόλογες ποιητικές μεταφράσεις, βλέπουμε με ποιον τρόπο η Τέχνη κατορθώνει να αποκρύψει τα λεπτά της επινοήματα χαρίζοντάς μας μία όψη φυσικότητας, μέσω της εξαίρετης εκλογής των λέξεων και φράσεων, μέσω του έντεχνου στίχου και μέσω της σχεδόν ανεπαίσθητης μετάβασης από την ανώτερη έκφραση στη δημοτικότατη αφέλεια. Και όταν λέμε αφέλεια, εννοούμε τη τεχνητή εκείνη αφέλεια, την οποία θαυμάζουμε στα καλλιτεχνήματα των Αρχαίων και είναι η μόνη αληθινή αξία της Τέχνης.

Σε αυτές τις μεταφράσεις, ο νηφάλιος μελετητής του μεταφραστικού φαινομένου βρίσκει τη βαθιά εκείνη γνώση των δυνάμεων της γλώσσας που κατέχει ο μεταφραστής Γιώργος Κεντρωτής. Διαφαίνεται η ικανότητά του να συνδυάσει την απλή γλώσσα με την υψηλή παιδεία. Αναδεικνύεται η παιδεία του ίδιου του μεταφραστή που επιτελεί μακρά εσωτερική εργασία. Όταν δε μιλάμε για ποιητικές μεταφράσεις, αναδεικνύεται η επιτυχία εκ μέρους του μεταφραστή περί τη σύλληψη και συναίσθηση της αλήθειας. Αναδεικνύεται επίσης η επιτυχία περί την πλαστική αναπαραγωγή του κειμένου.

 

Ο Γιώργος Κεντρωτής είναι βαθυστόχαστος νους και συνεισφέρει στον πνευματικό πολιτισμό της Ελλάδας τα μέγιστα. Αν και πολυμαθής με πλατιά μόρφωση, απέραντη μνήμη, και θησαυρός ευρύτατων και ποικίλων γνώσεων, διακατέχεται πάντα από πραγματική μετριοφροσύνη. Μπορεί και καταπιάνεται με πολλά πράγματα, από την πολιτική μέχρι το ποδόσφαιρο, έχοντας όμως ως άξονα την καλλιέργεια των γραμμάτων και την προκοπή των φοιτητών και φοιτητριών του. Στις διαλέξεις του, τα αμφιθέατρα ήταν –και εξακολουθούν να είναι– γεμάτα από φοιτητές και φοιτήτριες, που τον παρακολουθούν με αμείωτο ενδιαφέρον, γοητευμένοι από τη γνώση, το πάθος και τη μεταδοτικότητά του.

Δεν μπορώ να φανταστώ άλλον άνθρωπο πιο παθιασμένο με τη γνώση και με την τριβή με τη μετάφραση. Και φυσικά ούτε ίχνος αλαζονείας ή υπεροψίας για την τόση γνώση. Και εκεί είναι που συναντιόμαστε όλοι και όλες, στο σύμπαν της γνώσης του και στη γενναιοδωρία του να μας τη μεταλαμπαδεύει. Εμείς στο πρόσωπό του βλέπουμε αναπόφευκτα τον Δάσκαλο. Αδιαμφισβήτητα, για εκατοντάδες πτυχιούχους μεταφραστές είναι ο δάσκαλος που μας διαμόρφωσε ως επιστήμονες και ως επαγγελματίες. Είναι γεγονός ότι ο Γιώργος Κεντρωτής είναι διαμορφωτής χαρακτήρων και όλοι εμείς που είχαμε την τύχη να τον έχουμε δάσκαλό μας, ακούσαμε από έναν καλό και προκομμένο άνθρωπο ιδέες και παραγγέλματα που κρατάμε στην ψυχή μας ως φωτεινά αστέρια, στα οποία στρέφουμε το βλέμμα μας κάθε φορά που φοβόμαστε μήπως χάσουμε τον δρόμο μας.

 

Αυτός είναι ο Γιώργος Κεντρωτής και αυτό το μεταφραστικό του έργο. Δικαίως και παναξίως τιμούμε σήμερα αυτόν τον ζωντανό θρύλο της μετάφρασης και αυτόν τον σπουδαίο δάσκαλο απονέμοντάς του τον τίτλο του επίτιμου μέλους της ΠΕΕΜΠΙΠ.