ΝΙΚΟΣ ΚΑΣΣΙΟΣ
ΓΙΑ ΤΗ «ΝΕΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΓΝΩΣΗ» ΤΟΥ ΒΙΚΟ
Ας μη μου καταλογιστεί θράσος για το εγχείρημα που
αναλαμβάνω, να πω δυο τρεις αφέλειες για ένα έργο-κολοσσό˙ δεν είναι κρίσεις
τούτα που γράφω παρά μόνο προσωπικές ομολογίες, που ίσως, τέλος πάντων, να
δικαιούνται να γίνουν κάτι περισσότερο από προσωπικές.
Βρισκόμουν σε χώρο από εκείνους που δεν επισκέπτεται κανείς για καλό. Και ήταν έτσι διαμορφωμένη η ψυχική μου κατάσταση, όπως τη διαμορφώνουν στους επισκέπτες τους τέτοιοι χώροι. Καθισμένος σε ένα παγκάκι κάπνιζα αρειμανίως και καπνιζόμουν και ο ίδιος. Και μου χαρίστηκε τότε ένα δωράκι από αυτά που μας χαρίζει πότε πότε... αλήθεια, ποιος; η τύχη ή η Θεία Πρόνοια;
Είδα από απόσταση τον διακαμό φίλου διαλεχτού αλλά, για να βεβαιωθώ ότι ήταν όντως εκείνος, χρειάστηκε να προχωρήσω κάμποσο. Και, όταν επιτέλους βεβαιώθηκα, έγινε τόση η φούρια μου να τον προλάβω, που σχεδόν τον τρόμαξα! Είπαμε αυτά και τ’ άλλα –τα αυτά ήταν λίγα αλλά τ' άλλα ήταν πολλά, και ούτε τότε προλάβαμε να τα εξαντλήσουμε-, και στο τέλος έβγαλε από την τσάντα του ένα ήδη βαρύ βιβλίο, το κατέστησε ακόμη βαρύτερο με μια επιτόπια αφιέρωση, και μου το δώρισε. Giambattista Vico, Η ΝΕΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΓΝΩΣΗ, εισαγωγή-μετάφραση-πίνακες: Γιώργος Κεντρωτής. Πριν από λίγο ολοκλήρωσα την πρώτη ανάγνωσή του.
Τι ήταν αυτό το κείμενο; Ήταν ιστορία καθ’ εαυτήν, ήτοι των ανθρώπινων πράξεων, αλλά ήταν και ιστορία θρησκευτική και ιστορία πολιτική και ιστορία δικαιική και, με λίγα λόγια, ιστορία πολιτισμική – με ακόμη πιο λίγα: το κείμενο αυτό ήταν μεγάλη ιστορία. Και όχι αυτού ή εκείνου του λαού ή αυτής ή εκείνης της περιόδου, αλλά ιστορία του ανθρώπινου γένους θεωρούμενου στη διαχρονία του. Ο Βίκο, εξοπλισμένος με μια βαριά φιλολογική, νομική και φιλοσοφική σκευή, καταδύεται στο πιο μακρινό παρελθόν, διερευνά τα σκοτεινά βάθη εκείνα, και επιστρέφοντας εκθέτει urbi et orbi τα ευρήματά του. Ασφαλώς και δεν ήμουν σε θέση να εκτιμήσω όλη αυτή την έκθεση˙ σελίδες ολόκληρες του έργου έμειναν σε εμένα κλειστές, καθώς για το ξεκλείδωμά τους απαιτούνταν γνώσεις που δεν διέθετα. Μπορώ, όμως, να πω ότι το βιβλίο δεν είναι από αυτά που απλώς σου αφήνουν ένα ανεπαίσθητο ίζημα (αυτό που, όταν αβγατίσει, λέγεται «καλλιέργεια») αλλά από εκείνα, τα λιγότερα, που σε παίρνουν από το χέρι και σε τραβούν προς τα πάνω κάπως... αποτόμως.
Άλλα τα νομίζω και για άλλα είμαι σίγουρος:
- είμαι σίγουρος ότι απόλαυσα τα συναρπαστικά νέα ελληνικά του μεταφράσματος, στα οποία το λαϊκότροπο «παναπεί» εναλλάσσεται με το αρχαιοπρεπές «δηλονότι», χωρίς να ξενίζει ούτε του μεν το λαϊκότροπο, ούτε του δε το αρχαιοπρεπές˙ λέξεις υπέροχες, καταδικασμένες σε αχρησ(τ)ία εκτός των άλλων και από την εκφραστική ατολμία των λογίων, επανενεργοποιούνται δυναμικά και διεκδικούν ό,τι τους στέρησε η κατεστημένη λεξιπενία˙ λόγος πυκνός, μακροπερίοδος, συχνότατα αυτοαναφορικός, κυλά εντούτοις σαν νεράκι, που το κατευθύνει με ασφάλεια η σχολαστικά προσεγμένη χρήση της στίξης˙
- νομίζω πως απέκτησα ένα ερμηνευτικό εργαλείο χρησιμότατο για τη βαθύτερη κατανόηση, και άρα τη βαθύτερη απόλαυση, των λαϊκών μύθων, τόσο εκείνων που μας έρχονται απ’ το «μεγάλο τραπέζι του Ομήρου» όσο και των άλλων, των οικειότερων, του νεότερου δημοτικού μας τραγουδιού˙
- νομίζω πως εμπέδωσα ότι, αφού, όπως είπε και ο γέρο Θουκυδίδης, η ανθρώπεια φύση είναι πάντα η αυτή, η ιστορία δεν μπορεί να μην είναι κυκλική και ότι το μέλλον, κι αν δεν είναι ακριβώς προβλέψιμο, πάντως είναι λιγότερο «ἀόρατον» απ’ όσο το θέλει εκείνο το αρχαίο ρητό˙
- είμαι σίγουρος ότι συνειδητοποίησα πως η θρησκευτική πίστη και η επιστημονική αγχίνοια δεν είναι στοιχεία εξ ορισμού ασύμβατα, εχθρικά προς άλληλα, που ερίζουν συνεχώς, που τα χωρίζει πόλεμος ανειρήνευτος, που το ένα υπονομεύει του άλλου το κύρος και του κλέβει εδάφη˙
- είμαι σίγουρος, τέλος, ότι κατάλαβα προθυμότατα –γιατί εδώ χρειάζεται και κάποια προθυμία του υποκειμένου- πως πάνω κι απ’ την υψηλότερη ανθρώπινη σύλληψη, πίσω και κάτω απ’ τα φαινόμενα, πέρα απ’ όλα όσα φρικαλέα ή μεγαλειώδη λέει και κάνει το ανάξιο και πανάξιο βιολογικό μας είδος, γύρω από όλα και μέσα σε όλα και εδώ και εκεί και τότε και τώρα και αύριο και παντού και πάντοτε υπάρχει η Υπέρτερη Δύναμη: εποπτεύει, επεμβαίνει και καθοδηγεί.
Για πολλά σε ευχαριστώ, φίλε μου Γιώργο Κεντρωτή, αλλά κυρίως γιατί με το δώρο σου ενίσχυσες την πίστη μου, και δη σε μια εποχή όπου αυτή δοκιμάζεται σκληρότατα.
Βρισκόμουν σε χώρο από εκείνους που δεν επισκέπτεται κανείς για καλό. Και ήταν έτσι διαμορφωμένη η ψυχική μου κατάσταση, όπως τη διαμορφώνουν στους επισκέπτες τους τέτοιοι χώροι. Καθισμένος σε ένα παγκάκι κάπνιζα αρειμανίως και καπνιζόμουν και ο ίδιος. Και μου χαρίστηκε τότε ένα δωράκι από αυτά που μας χαρίζει πότε πότε... αλήθεια, ποιος; η τύχη ή η Θεία Πρόνοια;
Είδα από απόσταση τον διακαμό φίλου διαλεχτού αλλά, για να βεβαιωθώ ότι ήταν όντως εκείνος, χρειάστηκε να προχωρήσω κάμποσο. Και, όταν επιτέλους βεβαιώθηκα, έγινε τόση η φούρια μου να τον προλάβω, που σχεδόν τον τρόμαξα! Είπαμε αυτά και τ’ άλλα –τα αυτά ήταν λίγα αλλά τ' άλλα ήταν πολλά, και ούτε τότε προλάβαμε να τα εξαντλήσουμε-, και στο τέλος έβγαλε από την τσάντα του ένα ήδη βαρύ βιβλίο, το κατέστησε ακόμη βαρύτερο με μια επιτόπια αφιέρωση, και μου το δώρισε. Giambattista Vico, Η ΝΕΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΓΝΩΣΗ, εισαγωγή-μετάφραση-πίνακες: Γιώργος Κεντρωτής. Πριν από λίγο ολοκλήρωσα την πρώτη ανάγνωσή του.
Τι ήταν αυτό το κείμενο; Ήταν ιστορία καθ’ εαυτήν, ήτοι των ανθρώπινων πράξεων, αλλά ήταν και ιστορία θρησκευτική και ιστορία πολιτική και ιστορία δικαιική και, με λίγα λόγια, ιστορία πολιτισμική – με ακόμη πιο λίγα: το κείμενο αυτό ήταν μεγάλη ιστορία. Και όχι αυτού ή εκείνου του λαού ή αυτής ή εκείνης της περιόδου, αλλά ιστορία του ανθρώπινου γένους θεωρούμενου στη διαχρονία του. Ο Βίκο, εξοπλισμένος με μια βαριά φιλολογική, νομική και φιλοσοφική σκευή, καταδύεται στο πιο μακρινό παρελθόν, διερευνά τα σκοτεινά βάθη εκείνα, και επιστρέφοντας εκθέτει urbi et orbi τα ευρήματά του. Ασφαλώς και δεν ήμουν σε θέση να εκτιμήσω όλη αυτή την έκθεση˙ σελίδες ολόκληρες του έργου έμειναν σε εμένα κλειστές, καθώς για το ξεκλείδωμά τους απαιτούνταν γνώσεις που δεν διέθετα. Μπορώ, όμως, να πω ότι το βιβλίο δεν είναι από αυτά που απλώς σου αφήνουν ένα ανεπαίσθητο ίζημα (αυτό που, όταν αβγατίσει, λέγεται «καλλιέργεια») αλλά από εκείνα, τα λιγότερα, που σε παίρνουν από το χέρι και σε τραβούν προς τα πάνω κάπως... αποτόμως.
Άλλα τα νομίζω και για άλλα είμαι σίγουρος:
- είμαι σίγουρος ότι απόλαυσα τα συναρπαστικά νέα ελληνικά του μεταφράσματος, στα οποία το λαϊκότροπο «παναπεί» εναλλάσσεται με το αρχαιοπρεπές «δηλονότι», χωρίς να ξενίζει ούτε του μεν το λαϊκότροπο, ούτε του δε το αρχαιοπρεπές˙ λέξεις υπέροχες, καταδικασμένες σε αχρησ(τ)ία εκτός των άλλων και από την εκφραστική ατολμία των λογίων, επανενεργοποιούνται δυναμικά και διεκδικούν ό,τι τους στέρησε η κατεστημένη λεξιπενία˙ λόγος πυκνός, μακροπερίοδος, συχνότατα αυτοαναφορικός, κυλά εντούτοις σαν νεράκι, που το κατευθύνει με ασφάλεια η σχολαστικά προσεγμένη χρήση της στίξης˙
- νομίζω πως απέκτησα ένα ερμηνευτικό εργαλείο χρησιμότατο για τη βαθύτερη κατανόηση, και άρα τη βαθύτερη απόλαυση, των λαϊκών μύθων, τόσο εκείνων που μας έρχονται απ’ το «μεγάλο τραπέζι του Ομήρου» όσο και των άλλων, των οικειότερων, του νεότερου δημοτικού μας τραγουδιού˙
- νομίζω πως εμπέδωσα ότι, αφού, όπως είπε και ο γέρο Θουκυδίδης, η ανθρώπεια φύση είναι πάντα η αυτή, η ιστορία δεν μπορεί να μην είναι κυκλική και ότι το μέλλον, κι αν δεν είναι ακριβώς προβλέψιμο, πάντως είναι λιγότερο «ἀόρατον» απ’ όσο το θέλει εκείνο το αρχαίο ρητό˙
- είμαι σίγουρος ότι συνειδητοποίησα πως η θρησκευτική πίστη και η επιστημονική αγχίνοια δεν είναι στοιχεία εξ ορισμού ασύμβατα, εχθρικά προς άλληλα, που ερίζουν συνεχώς, που τα χωρίζει πόλεμος ανειρήνευτος, που το ένα υπονομεύει του άλλου το κύρος και του κλέβει εδάφη˙
- είμαι σίγουρος, τέλος, ότι κατάλαβα προθυμότατα –γιατί εδώ χρειάζεται και κάποια προθυμία του υποκειμένου- πως πάνω κι απ’ την υψηλότερη ανθρώπινη σύλληψη, πίσω και κάτω απ’ τα φαινόμενα, πέρα απ’ όλα όσα φρικαλέα ή μεγαλειώδη λέει και κάνει το ανάξιο και πανάξιο βιολογικό μας είδος, γύρω από όλα και μέσα σε όλα και εδώ και εκεί και τότε και τώρα και αύριο και παντού και πάντοτε υπάρχει η Υπέρτερη Δύναμη: εποπτεύει, επεμβαίνει και καθοδηγεί.
Για πολλά σε ευχαριστώ, φίλε μου Γιώργο Κεντρωτή, αλλά κυρίως γιατί με το δώρο σου ενίσχυσες την πίστη μου, και δη σε μια εποχή όπου αυτή δοκιμάζεται σκληρότατα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου