ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΠΡΕΧΤ

Άρθρο μου για τον Μπρεχτ στην εφημερίδα Documento εδώ.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΕΝΤΡΩΤΗΣ

Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΜΠΡΕΧΤ

Είναι διασημότατος για τα θεατρικά έργα του, που ανεβαίνουν στα θέατρα όλου του κόσμου, και για τα τραγούδια του που μελοποίησαν, μεταξύ πολλών άλλων, ο Κουρτ Βάιλ και ο Χανς Άισλερ. Στη Γερμανία, την πατρίδα του, είναι πρωτίστως Dichter, δηλαδή ποιητής. Και μάλιστα κλασικός πλέον. Και αν είναι κάτι που ο ίδιος επιθυμούσε να είναι, είναι τούτο: ποιητής! Ποιητής που με τους στίχους του έκανε προτάσεις – και έτσι ήθελε να τον θυμόμαστε, όπως έχει γράψει στο πριν από τον θάνατό του επιτύμβιο για τον εαυτό του.

Όντας ο καλύτερος μαθητής του Φρανσουά Βιγιόν και θρεμμένος με τη νεωτερικότητα του Μπωντλαίρ (υπό την καθοδήγηση του επιστήθιου φίλου του Βάλτερ Μπένγιαμιν) εμφανίστηκε ο Μπρεχτ στο ποιητικό στερέωμα ως ανανεωτής του λόγου: γράφει ποιήματα «περίεργα», είτε σε παραδεδεγμένες φόρμες (κυρίως σονέτα και ύμνους) είτε σε ελεύθερο στίχο, άλλοτε με άμεμπτο μέτρο και εντυπωσιακές ρίμες και άλλοτε με εντυπωσιακά «κενά». Η γλώσσα του είναι ιδιότυπη: με ένα μείγμα λαϊκής λαλιάς και καθαρολογικού ιδιώματος και με ελλειπτικές προτάσεις (σαν να είναι αποτυπώσεις προφορικού λόγου) κατηχεί τις μάζες, διδάσκει την απιστία στην αυθεντία, προάγει την αμφισβήτηση των πάντων (ακόμα και του εαυτού του), στηρίζει τον κομμουνισμό ως ιδεολογία και ως μελλοντική κατάκτηση.

Σαν νεότερος Μπωντλαίρ επιδιώκει με τη διαλεκτική εκπνευμάτιση του «κακού» να καταστήσει εναργείς στα μυαλά των ανθρώπων τις αιτίες της καταπίεσης και της εξαθλίωσης των μαζών και να ξεσκεπάσει τον καπιταλισμό που εκτός από την εκμετάλλευση του ανθρώπου γεννάει και τους πολέμους, τους οποίους προκαλούν οι ναζιστές, οι χρυσές εφεδρείες του. Ο Μπρεχτ δεν είναι απλός, όπως συνήθως υποστηρίζεται. Ο Μπρεχτ είναι καίριος στις στοχεύσεις του: ξέρει πάντοτε τι θέλει να αναδείξει, τι θέλει να καταγγείλει, τι θέλει να αποκαλύψει.

Τίποτα ανθρώπινο δεν του είναι ξένο: καλό ή/και κακό εξ ορισμού. Στα ποιήματά του «τραγουδάει» τα πάντα. Και τούτο ακριβώς, επειδή θέλει τα λυρικά του έργα να έχουν χαρακτήρα άσματος που μαθαίνεται και διαδίδεται ευκολότερα. Καθόλου περίεργο δεν είναι, επομένως, ότι πλείστα όσα ποιήματά του είναι «παιδικά» τραγούδια ή παραμύθια ή «ύμνοι» και «ψαλμοί» όμοιοι κατά τον τύπο με τους θρησκευτικούς. Οι επιλογές του είναι συνειδητές, γιατί θέλει να έχει κοινό, μιας και σταθερός σκοπός του είναι να προκαλέσει ανατροπή των ισχυόντων κανόνων και να μάθει τους ανθρώπους όχι πώς να ανέχονται καλύτερα τη μοίρα τους, αλλά πώς να την υπερβαίνουν και πώς να παραμένουν σε διαρκή εγρήγορση. Και επειδή δεν έχει εμπιστοσύνη σε κανέναν, όχι μόνο το γράφει, αλλά και βρίσκεται πάντοτε δίπλα στο κοινό του: στους φτωχούς και καταπιεσμένους – για να τους προειδοποιεί!

Και όντας δίπλα τους δεν θέλει να περνάει απαρατήρητος: είναι ρεαλιστής σε όλες τις φάσεις του βίου του και βλέπει με ωμό ρεαλισμό την κοινωνία. Αυτή την ωμότητα δεν κάνει κανέναν κόπο να την κρύψει στην ποίησή του. Ίσα-ίσα την αναδεικνύει όσο πιο αδρά γίνεται, για να τη νιώσουν όλοι. Γράφει για να κάνει και τους συντρόφους του να την αισθανθούν και για να εξακολουθούν να παραμένουν σύντροφοι στον κοινό αγώνα. Και για να τους «τέρπει» τους χαρίζει και υπέροχα ερωτικά ποιήματα.